የኢትዮጵያ ቴአትር ነገር…!?! –
ዳንኤል ገዛህኝ
የአውሮፓ የቲያትር ቅርፅ በኢትዮጵያ ውስጥ ከመግባቱ በፊት ሰዎች በተለያዩ ማኅበራዊ ተሳትፎዎች ውስጥ ዳንስ ፣ ታሪክ መናገር ፣ ውይይት እና ሚና መጫወት ይጠቀማሉ። አብዛኛዎቹ ማኅበራዊ ተሳትፎዎች የተለያዩ የኢትዮጵያ ቲያትሮችን ለመፃፍ እና ለመምራት እንደ መሠረት ሆነው የሚያገለግሉ ብዙ ድራማዊ አካላትን ያካተተ ነው። በኦርቶዶክስ ክርስቲያኖች መካከል እንደ ሻደይ እና አሸንዳ በአማራ እና በትግራይ እና በመስቀል በጉራጌ ፣ በካፋ እና በወላይታ የመሳሰሉት ዓመታዊ ሥነ ሥርዓቶች ለምሳሌ በአፈፃፀማቸው ውስጥ ጉልህ የሆኑ አስገራሚ ክፍሎች አሏቸው። እንደነዚህ ዓይነቶቹ ቅርጾች በኅብረተሰቡ ውስጥ የመግለጫ መንገድ ሆነው ለረጅም ጊዜ አሸንፈዋል። በአውሮፓ ውስጥ የቲያትር ቅርፅ በኢትዮጵያ የተጀመረው ተክለሃዋሪያት ተክለማሪያም ሲሆን ሩሲያ ውስጥ ተምሮ በ 20 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ አካባቢ ወደ አውሮፓ ተጉ ዘዋል። ወደ ኢትዮጵያ ከተመለሰ በኋላ የቲያትር ጥበብን በደንብ ለማወቅ እና በወቅቱ የነበረውን ንጉሣዊ መንግሥት ስለ መንግሥት አስተዳደር ለማስተማር እና የመሪዎቹን የሙስና ደረጃ ለመተቸት ተውኔት ለመጻፍ ወሰነ። አቦነህ አሻግሬ ተክለሃዋርያትን ተውኔት እንዲጽፍ ያነሳሳውን አስገራሚ ክስተት ጻፈ ።
በወቅቱ የአዲስ አበባ ከንቲባ የነበሩት ህሩይ ወልደ ሥላሴ ተክለሃዋሪያትን የቲያትር ትርኢት እንዲመለከቱ ጋብዘውታል። ተክለሃዋሪያት ግብዣውን ተቀብሎ በ Terrace ሆቴል (የአሁኑ ሜጋ አምፊቴያትር) ከንጉሣዊው ቤተሰብ አባላት እና ከመኳንንት አባላት ጋር ተገኝቷል። ከንቲባው ወደ መድረኩ ሄደው የዕለቱ የቲያትር ትርኢት በወጣት ኢትዮጵያውያን የቲያትር ማኅበር እንደሚዘጋጅ አብራርተዋል። ከዚያ ትዕይንቱ የተጀመረው “መዲና” እና “ዘለሰኛ” ፣ (ባህላዊ ሃይማኖታዊ ሙዚቃ) በሚጫወቱ ሙዚቀኞች ነው። ከዚያ አንድ ሙዚቀኛ ታዳሚው በጣም አስቂኝ እና አዝናኝ ሆኖ ያገኘው በ ‹ኪን› ፣ (ቋንቋ የተደበቀ ትርጉም ያለው ሙዚቃ በመጠቀም) በሚስኪንኮ (ባህላዊ ባለአንድ ባለ አንድ የሙዚቃ መሣሪያ) ታየ። በመጨረሻም አንዲት ሴት አርቲስት እስኪስታን (ባህላዊ የትከሻ ዳንስ) አደረገች። እንዲህ ዓይነቱ የተደራጀ አፈፃፀም ለአድማጮች አዲስ ተሞክሮ ነበር ፣ ይህም አፈፃፀሙን በከፍተኛ ሁኔታ ተወያይቷል። ለተክለሃዋሪያት ግን ብዙ እንደጎደለ ግልፅ ነበር። የአየር ማናፈሻ እና የመድረክ መብራት እጥረት እንዲሁም በተመለከተው ግርግር ቅር ተሰኝቷል። ለተክለሃዋሪያት የበለጠ ተስፋ አስቆራጭ የሆነው በዚያ ቀን የተደረገው የቲያትር ትርኢት መሆኑ መታወጁ ነው።
ከዚህ ክስተት በኋላ ተክለሃዋሪያት ፋቡላ በሚል ርዕስ የመጀመሪያውን ተውኔት ኮሜዲ (ተረት የእንስሳት ኮሜዲን) በመፃፍ በ 1921 በዋና ከተማው አዲስ አበባ ቴራስ ሆቴል ውስጥ አዘጋጅቶታል። ጥሩ ስኬት አልነበረም። በወቅቱ በነገሠው ንግሥና ላይ ባሳየው ቀልድ ተፈጥሮ እና በአገሪቱ ሙስና እና ኋላቀርነት ላይ በሰጠው አስተያየት ንግሥቲቱ ዘውዲቱ ወዲያውኑ አፈፃፀሙን ለማገድ እና የታተሙትን የቲያትር ቅጂዎች እንዲወስዱ አዘዘ ።
የመጀመሪያው ተውኔት የአውሮፓን የቲያትር ቅርፅ በኢትዮጵያ ውስጥ ለማስተዋወቅ ዱካ ፈላጊ ነበር። ከተክለሃዋሪያት ጨዋታ በኋላ ፣ በ 1930 ዎቹ ብዙ ተውኔቶች የኢትዮጵያን ታሪኮች በአውሮፓ የጨዋታ ጽሑፍ ለመፃፍ ጉዞውን ቀጠሉ። ከታዋቂዎቹ መካከል ዮፍታሔ ንጉሴ እና መላኩ በጎሰው ተዋናዮቻቸው በመዲናዋ አዲስ በተቋቋሙ ትምህርት ቤቶች መካከል ቲያትር ተወዳጅ ጥበብ እንዲሆን ያደረጉት ናቸው። ትምህርት ቤቶቹ በትምህርት አመታቸው ማብቂያ ላይ ቲያትርን እንደ መዝናኛ መጠቀም እና ለተማሪዎች እና ለወላጆቻቸው መልእክት ማስተላለፍ ጀመሩ።
ከት / ቤቱ ትርኢቶች ባሻገር በኢትዮጵያ የመጀመሪያው ቴአትር የሆነው የሀገር ፍቅር ቴአትር የተቋቋመው አርበኞችንና ሰፊውን ሕዝብ ለሁለተኛው የኢታሎ-ኢትዮጵያ ጦርነት (1933-1938) ለማነሳሳት ነው። መስራቹ መኮንን እንዳልካቸው ዘወትር እሁድ በሚያነሳሳ ንግግሮቹ ታዳሚውን ለመሳብ የሙዚቃ እና የስዕል ስራዎችን አጠቃቀም አስተዋውቋል።
በእያንዳንዱ እሁድ ስብሰባዎች ዋና ጉዳይ ላይ ተውኔቶቹ የተሻሻሉ ናቸው። በጣሊያን ወረራ ወቅት ሁሉም ባህላዊ ትርኢቶች “ቆሙ። ሙሶሎኒ በአፓርታይድ ላይ የተመሠረተ ኮሎን ለማቋቋም ሲፈልግ መጽሐፍት ተቃጥለዋል ፣ ትምህርት ቤቶች ተዘጉ እና ቋንቋዊ የባህል ምርት በከፍተኛ ሁኔታ ሳንሱር ተደርጓል። (Plastow ፣ 1996)። ጣሊያኖች አገሪቱን ለቀው ከወጡ በኋላ ፣ የተቋረጠው የቲያትር ትርኢት የበለጠ ሁሉን አቀፍ በሆነ መልኩ ማደግ ጀመረ። በ 1956 ዓ / ም ኃይለ ሥላሴ (1930-1974) የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቴአትር ተሠርቶ ተመረቀ። የማዘጋጃ ቤት ቲያትር በአዲስ አበባ ከንቲባ ጽሕፈት ቤት ሕንፃ ሥር ተገንብቶ በኢትዮጵያ ጸሐፍት ጸሐፊዎች እና ዳይሬክተሮች የተጻፉ እና የሚመሩ ትርኢቶችን ማሳየት ጀመረ። የኃይለ ሥላሴ ዘመን የቲያትር ጽንሰ -ሐሳብና ተወዳጅነት በኢትዮጵያ መስፋፋት ተለይቶ ነበር። በ 1940 ዎቹ እና 50 ዎቹ ውስጥ ቲያትርን ተወዳጅ ሥነ -ጥበብ የማስፋፋት እና የማድረግ ኃላፊነት ያላቸው ሦስት ሰዎች ናቸው። ዮፍታሔ ንጉሴ ፣ መላኩ በጎስው እና እዮኤል ዮሐንስ። በታዋቂ አፈፃፀማቸው በኢትዮጵያ ውስጥ የቲያትር እና የአፈፃፀም ጥበብን ሀሳብ ማስፋፋት ችለዋል። በ 50 ዎቹ መገባደጃ አካባቢ ፣ በኋላ ላይ የኢትዮጵያ ቲያትር ታዋቂ ሰዎች በመሆን የቲያትር ቤቶችን በመቀላቀል በዋና ከተማው ታዳሚዎች ዘንድ በጣም ተወዳጅ የሆኑ ተውኔቶችን አዘጋጅቷል። ከመካከላቸው ጎልተው የወጡት ስሞች ፀጋዬ ገብረመድህን ፣ መንግስቱ ለማ ፣ ተስፋዬ ገሠሠ ፣ አባተ መኩሪያ ፣ ደበበ እሸቱ እና ወጋየሁ ንጋቱ ናቸው። አብዛኛዎቹ “በሁለተኛ እና በከፍተኛ ትምህርት አማካይነት ድራማ ያጋጠማቸው እና በአንዳንድ ሁኔታዎች በኋላ ወደ ውጭ አገር የተጓዙት የድራማ ቴክኒኮችን ለማጥናት ነው።
ከሥነ -መለኮት አንፃር ፣ የመጀመሪያዎቹ ተውኔቶች ሥነ ምግባራዊ ጭብጦችን ያካተቱ በመሆናቸው በቤተክርስቲያን ትምህርት እና ልምምዶች ተጽዕኖ ሥር ነበሩ። እነሱ አንድ ጊዜ ሀገር እና ሀይማኖትን የመጠበቅ አስፈላጊነትን ያጎላሉ እናም ለንጉሱ እና ለአገዛዙ መታዘዝ አለባቸው። በ 1960 ዎቹ ውስጥ የኋላ ተውኔቶች እንደዚህ ያሉትን ሀሳቦች መቃወም ጀመሩ እና ተራውን ዜጋ ሕይወት የሚያሳዩ የበለጠ የአውሮፓ ተጨባጭ ቅርጾችን ተከተሉ። በኢትዮጵያ ቲያትር ቤት አዲስ የአጻጻፍ እና የአመራር ዘዴዎች ተዋወቁ።
እ.ኤ.አ በ 1974 የደርግ ወታደራዊ ጁንታ የሃይለስላሴን አገዛዝ በመገልበጥ ወታደራዊ እና ሶሻሊስት መንግስት አቋቋመ። በዚህ የፖለቲካ ለውጥ ምክንያት የቲያትር ጭብጦች ፣ አቀራረብ እና ማስተዋወቂያ ተለውጧል። ተውኔቶች የአብዮቱን ሀሳብ የሚያራምዱ እና ህዝቡ ድሉን እንዲጠብቅ የሚያነሳሱ ተውኔቶችን መጻፍ ጀመሩ። እነዚያ ወጣት ተውኔቶች በሀይለስላሴ ዘመነ መንግስት አሁን የቲያትር ትዕይንቱን ተቆጣጥረው ይበልጥ ተጨባጭ የመድረክ ተውኔቶችን አስተዋወቁ። ከኃይለስላሴ አገዛዝ በተለየ መልኩ ኪነ -ጥበቡ በመንግስት ሙሉ ቁጥጥር ስር ሆኖ ሳንሱር ለገዢው ወታደራዊ መንግስት የኪነ -ጥበብ ምርቶችን ለመቆጣጠር አዲስ ዘዴ ሆነ። የቲያትር ማምረቻዎች የቁጥጥር እና ገደቦች አካል ነበሩ። ተውኔቶቹ የሶሻሊዝምን እና የመንግስትን ሀይል ከማስተዋወቅ ባለፈ የተለያዩ የህብረተሰብ ጉዳዮችን ያሳዩ ነበር።
በአገዛዙ ዘመን ቴአትሩ ወጣት ተዋንያንን ፣ በሀይለስላሴ ዘመን በባህላዊ ፣ በባህላዊ መልኩ እንዲፈፅሙ ያልተፈቀደላቸው በርካታ ሴት ተዋንያንን በማስተዋወቅ ፣ የተለያዩ የታወቁ የምዕራባዊ ተውኔቶችን ትርጓሜ ፣ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የቲያትር ጥበባት ክፍልን በመክፈት ተለይቶ ይታወቃል። ፣ የኪነት መጀመሪያ እና መስፋፋት (የተለያዩ የባህል ሙዚቃ እና የስዕል ተውኔቶችን የሚያሳዩ አነስተኛ ተዋናዮች ስብስብ። ኪነት በተለይ ከመዲናይቱ አዲስ አበባ ውጭ ባሉ ከተሞች በደንብ ይታወቁ ነበር) ፣ እና የቲያትር ቤቶች በቁጥር ከሦስት ወደ አምስት አድገዋል። . ይሁን እንጂ የመጫወቻዎችን አጻጻፍ እና ማምረት መንግሥት ጥብቅ ቁጥጥር ቢያደርግም እንዲህ ዓይነቱ እድገት ታይቷል።
በ 1991 ኢሕአዴግ ደርግን በመጣል የመንግሥት ሥልጣን ተቆጣጠረ። በፖለቲካው መዋቅር ለውጥ ፣ የቲያትሮች ጭብጦች እና ባህሪዎች እንዲሁ ተለውጠዋል። በ 1995 የፀደቀው አዲሱ ሕገ መንግሥት “ባህሉን የመግለጽ ፣ የማልማት እና የማሳደግ” ሙሉ መብት ሰጥቷል ኢ.ፌ.ዲ.ሪ 1995 እንደዚህ ዓይነት ሕግ ቢኖርም የቲያትር ቤቶች በመንግስት ቁጥጥር ስር ነበሩ ፣ ስለሆነም ጭብጦቻቸውን እና አቀራረቦቻቸውን ይቆጣጠሩ ነበር። ተውኔቶቹ በዋናነት በተለያዩ የማህበረሰባዊ ጉዳዮች ላይ የተመሰረቱ ናቸው። የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ቲያትር መምሪያ ተመራቂዎች የቲያትር ትዕይንቱን እንደ ተዋናይ ፣ ጸሐፍት ተውኔት ፣ ዳይሬክተሮች እና ሥራ አስኪያጅ በመቆጣጠር ኢንዱስትሪውን በበለጠ ሙያዊ በሆነ መንገድ እንዲያሳድጉ ረድተዋል። የቲያትር ባለሙያዎች እንደ ማንያዘዋል እንዳሻው ፣ ጌትነት እነየው ፣ ፍሰሃ በላይ ይማም ፣ አስታጥቀው ይሁን ፣ ኩራባቸው ደነቀ ፣ ኤልሳቤጥ መላኩ የመሳሰሉት የቲያትር ጥበብን በተለያዩ እይታ በማስተዋወቅ ጉልህ ሚና ተጫውተዋል። ባህላዊ ቲያትር ቤቶች የኢትዮጵያን ቲያትር ለማስተዋወቅ እንደ አንድ ዘዴ ብቅ አሉ። ፍሰሃ በላይ ይማም የባህል አፈጻጸም ቅጾችን ከአውሮፓ የቲያትር አሠራር ጋር በማዋሃድ ይታወቅ ነበር። የእሱ ተውኔቶች እንደ ስመኝ ስንታየሁ ( 1985) ፣ ሆድ ይፍጀው (ምስጢሩን ለመጠበቅ ፣ 1988) እና አልቃሽ እና ዘፋኝ የባህላዊ አካላትን በተሳካ ሁኔታ በማካተታቸው ታላቅ ወሳኝ እውቅና አግኝተዋል። ከመግቢያው ጀምሮ በኢትዮጵያ ያለው የቲያትር ቋንቋ አብዛኛው ኢትዮጵያዊ የሚናገረው ዋናው ቋንቋ አማርኛ ነው። ከ 1991 በኋላ ቲያትር በሌሎች ኦሮሚፋ እና ትግርኛ በመሳሰሉ ቋንቋዎች መዘጋጀት ጀመረ። ከታዋቂው ተጨባጭ የቲያትር ቅርፅ ባሻገር ፣ በተለያዩ የመድረክ ተውኔቶች ዓይነቶች ለመሞከር አንዳንድ ሙከራዎች ነበሩ። የማንያዘዋል እንዳሻው የሙከራ ቴአትሮች በዋናነት በሙከራ ባህሪያቸው የሚታወቁት በ 1980 ዎቹ መጨረሻ እና በ 1990 ዎቹ መጀመሪያ የቲያትር ትዕይንት አካል ነበሩ። የእሱ የሙከራ ቲያትር መምሪያ ዘይቤዎች ለኢትዮጵያ ቲያትር ታዳሚዎች ያልተለመዱ ቢሆኑም አሁንም ከታዳሚዎቹ ከፍተኛ አድናቆት አግኝተዋል።
የኢሕአዴግ ዘመን ሴት አርቲስቶችን ወደ መድረክ በማስተዋወቅም ይታወቃል። ብዙ ታዋቂ ተዋናዮች በአዲስ አበባ ደረጃዎች ላይ መቅረብ ጀመሩ። የሴቶች ዳይሬክተሮች ፣ ጸሐፍት ተውኔቶች እና የቲያትር ሥራ አስኪያጆች የቲያትር ኢንዱስትሪውን ተካፍለው ለእድገቱ ከፍተኛ አስተዋፅኦ አበርክተዋል። እንደ ጀማነሽ ሰሎሞን ፣ አለምጸሃይ ወዳጆ ፣ ኤልሳቤት መላኩ ፣ መዓዛ ወርቁ እና አዜብ ወርቁ ያሉ የቲያትር ባለሙያዎች እንደ ተውኔት ፣ ዳይሬክተር ፣ ተዋናይና የቲያትር ሥራ አስኪያጆች ጉልህ ሚና ተጫውተዋል። በቲያትር ኢንዱስትሪ ውስጥ ባላቸው ወሳኝ ተሳትፎ በቲያትር ኢንዱስትሪ ውስጥ የሴቶች አርቲስቶች ተሳትፎ በከፍተኛ ሁኔታ በማደግ ላይ ነው።
በአሥር ዓመት እርጅና ዕድሜው በኢትዮጵያ ውስጥ ቲያትር በዋናነት በዋና ከተማው አዲስ አበባ ውስጥ በጣም ተወዳጅ የኪነጥበብ ዓይነት ሆኗል። በተመልካቾች ብዛት ላይ በመመርኮዝ የቲያትር መድረክ በየሳምንቱ ይጫወታል። የቲያትር ዝግጅት በወር ከአራት ጊዜ እስከ ስድስት ወይም ከዚያ በላይ ወሮች ሊዘጋጅ ይችላል። የቲያትር ቤቶች በሳምንቱ ውስጥ በየቀኑ ማለት ይቻላል ትርኢቶች አሏቸው። ታዳሚው የዕለት ተዕለት ሕይወቱ ነፀብራቅ በሆኑ የቲያትር ዝግጅቶች ላይ መገኘቱን ቀጥሏል። ምንም እንኳን የተለያዩ ኢኮኖሚያዊ እና የቴክኖሎጂ ተግዳሮቶች ቢኖሩም ፣ ባህላዊ እና ፖለቲካዊ ገጽታ ያላቸው ተውኔቶች ደረጃዎቹን መቆጣጠር
ማስታወሻዎች
ሻደይ እና አሸንዳ በኦገስት አጋማሽ አካባቢ የሃይማኖታዊ ጾም መገባደጃን ለማክበር በኦርቶዶክስ ክርስቲያን ተከታዮች ዘንድ የሚከበሩ ወጣት ልጃገረዶች እና ሴቶች ዓመታዊ በዓላት ናቸው። ለሳምንቱ የሚቆየው ክብረ በዓል በተለይ በተሰራ ጨርቅ እና ጌጣጌጥ ፣ በሙዚቃ እና በቡድን ዳንስ የታጀበ ነው። ልጃገረዶቹ ዝግጅቱን ለማክበር ዘፈኖችን እና ጭፈራዎችን ያዘጋጃሉ። መስቀል የኦርቶዶክስ ክርስቲያኖች ‹እውነተኛውን መስቀል› ግኝት ለማክበር ዓመታዊ ሃይማኖታዊ በዓል ነው። የክብረ በዓሉ ዋና ዋና ክፍሎች የሃይማኖታዊ ሙዚቃ እና ቲያትር ያቀርባሉ።
ከዘርይሁን ብርሀኑ የእንግሊዝኛ ጥናታዊ ጽሁፍ ወደ አማርኛ እንደመለስኩት።